شهر گور یا شهر فیروزآباد، در یکصد کیلومتری جنوب شیراز یکی از پرجاذبه ترین و در عین حال گمنام ترین شهرهای گردشگری ایران است. فیروز آباد تا قبل از حمله اسکندر به ایران، شهر گور نامیده می شد اسکندر مقدونی این شهر را کاملا ویران کرد و قرن ها بعد از اسکندر، اردشیر موسس سلسله ساسانی این شهر را احیا و آباد کرد، اما در حمله تازیان به ایران این شهر دوباره ویران شد.
«ابن بلخی» که یک هزار سال قبل کتاب فارسنامه را تالیف کرده است، می نویسد: «فیروزآباد که قدیم آن را گور می نامیدند به روزگار کیانیان شهر بزرگی بوده و حصاری عظیم داشت. اسکندر  چون به پارس حمله کرد چندان که کوشید نتوانست به حصار شهر گور رخنه کند لذا جهت رودی را که از سر کوه می آمد، به طرف شهر برگرداند و در شهر جاری ساخت تا آن که تمام شهر گور در آب غرق شد».

فیروزآباد نسبت به زمین های اطرافش در گودی واقع شده است، لذا با آب رودخانه ای که اسکندر در شهر جاری ساخت، این شهر به یک دریاچه تبدیل شد و این دریاچه قرن ها باقی بود تا این که اردشیر با اندیشه هایی آب دریاچه را تخلیه کرد و شهر جدیدی به جای شهر گور بنا نهاد. مولف فارسی نامه می نویسد: «اردشیر پسر بابک، مهندسان و دانشمندان را جمع کرد تا تدبیر گشادن آن آب کنند».

با تلاش مهندسان ساسانی و ایجاد یک تونل، آب دریاچه را خالی می کنند و شهر جدیدی را بنا می گذارند و این شهر جدید را به مناسبت نام باقی آن «کوه اردشیر» یا «ارشیر خوره» می نامند.

«اردشیر خوره» در زمان حمله تازیان به ایران، ویران شد تا زمانی که عضدالدوله دیلمی (گیلانی) بر خلفای تازی پیروز شد و به آبادانی این شهر همت گماشت، کوه اردشیر نیز دوباره آباد و از آن به بعد فیروزآباد نامیده شد.

از دیدنی های این شهر می توان به قلعه دختر، کاخ ساسانی و برج آتشکده و بقایای شهر گور اشاره کرد.

قلعه دختر

قلعه دختر در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد که پس از طی مسافتی حدود 300 متر می توان به قلعه رسید.

تمام قلعه از سنگ های درشت ساخته و سنگ های نما، تراشیده شده اند ولی سنگ های پی ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ های درشت رودخانه ای تشکیل شده اند. بزرگی بنای این قلعه، مبهوت کننده است و دیوارهای بلند آن با همه شکستگی و ریخته شدن، هنوز هم شکوهی خیره کننده دارند.

در قسمتی از قلعه دهانه غاری دیده می شود که به قول بعضی از محلی ها این غار راهی به کاخ ساسانی در جلگه فیروزآباد داشته است. یعنی در زمان حمله دشمن به قلعه، محصورین قلعه می توانستند از طریق این غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نیروی انسانی وارد قلعه کنند.
.بنای تاریخی با ارزش دیگر قلعه دختر است که در قلعه کوه (پارنا) در تنگه تنگاب است که احداث آن نشان ظهور امپراتوری ساسانی و افول دولت اشکانی است.

این قلعه از سه جهت شمال، غرب، جنوب با صخره کوهستانی با ارتفاع غیر قابل نفوذ محصور است و بر هر صخره با روی بلند و برج های دیده بانی ساخته شده در سمت شرق با فاصله بیش از یک کیلومتر از قلعه دیوار سنگی محکمی کشیده شد تا مانع ورود افراد شود. تنها راه ورود به این دژ از جنوب قلعه با پلکانی بوده که علاوه بر صخره کوه از چند لایه دیواره باره و برج تودرتو با نگهبانان مخصوص امکان پذیر بوده است، داخل قلعه با سه طبقه متوالی تنظیم و با برج پلکانی با هم ارتباط داشته است. طبقه اول اتاق نگهبانان با برج های مشرف به جهات مختلف با روزنه های خاص و قابلیت تیراندازی از داخل به خارج قلعه و یک آب انبار و دو حلقه چاه مخفی حفاری شده در دل کوه تا عمق رودخانه، حیاطی با تالار بزرگ طبقه دوم را تشکیل می دهد که بخش محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخش مخصوص مهمانان بوده است.

بنای شاهی با دیوان و تالار گنبد دار در سطح سوم قرار گرفته است تا تالار اصلی با اتاق های جانبی به صورت قلعه عظیم و مدوری برفراز بلندترین نقطه رشته کوه و داخل خط دفاعی قلعه قرار گرفته است. این قلعه نخستین بنای گنبد دار ایرانی است که با اصول فنی و معماری خاص ساخته شده ومصالح به کاررفته در آن شبیه کاخ اردشیر است.

کاخ اردشیر بابکان (آتشکده)

این بنا با طول 116 متر و عرض 55 متر یکی از کاخ های ییلاقی اردشیر به شمار می رود که از سنگ پاره و ملاط گچ ساخته شده و نمای آن از شمال به چشمه جوشان ورودی موسوم به برم پیر (قمپ و خنب) که آب زلالی از آن می جوشد و جاری می گردد و از جنوب به دیوار باره بلندی است که آتشکده اصلی در آن جهت و بیرون از کاخ ساخته شده است.

از ورودی شمالی بعد از ایوانی به طول 28 و عرض 14 متر با سقف گهواره ای به تالار میانی مربع شکل و گنبد واری به ابعاد 14×14 وارتفاع بین 25-21 متر ول می شود و از تالار میانی به دو تالار قرنیه در شرق و غرب اتصال دارد و هر تالار با راهروهای جداگانه به بخش های دیگر کاخ راه دارند و راهرو تالار غربی به پلکان طبقه دوم کاخ منتهی می شود. ایوان جنوبی بیشتر به اتاق های چهار جانب کاخ که به نظر جمعی از کارشناسان مهمانسرای کاخ بوده و به ورودی جـنـوبـی باز می شود. گچ بری و تزئینات تالارها بسیار زیبا و با شکو شبیه کاخ تچر، تخت جمشید می باشد زیربنای کاخ با چشمه جوشان 8500 متر مربع می باشد.

نقش پیروزی

 این نقش برجسته یادبود جنگ و پیروزی بنیانگذار سلسله ساسانیان (اردشیر بابکان) برآخرین پادشاه اشکانی (اردوان پنجم) و جزء اولین و قدیمی ترین نقش برجسته غیر مذهبی ساسانیان است که در 3 کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز، بـرفـراز صخره ای در سمت راست رودخانه تنگاب حجاری شده است. در این نقش برجسته که بزرگترین اثر صخره ای دوران ساسانی است 3 صحنه: نبرد تن به تن اردشیر با اردوان پنجم، پیکار شاپور اول جانشین اردشیر با دربندان وزیر بزرگ اردوان، یکی از سرداران اردشیر بایک دست گردن حریف خود را درچنگ می فشارد و با دست دیگر، کمر همتای خود را گرفته و سعی دارد که او را از زمین بلند نموده و برزمین بکوبد.

 شهر باستانی گور

شهر ساسانی گور نخستین شهر دایره ای شکل ایران محسوب می شود که به دستور اردشیر بابکان ساخته شده است. کاوش های باستان شناسی در این شهر ساسانی برای نخستین بار در سال جاری توسط دیتریش هوف، باستان شناسی آلمانی آغاز شده است. این شهر چهار دروازه اصلی داشته است. این دروازه ها عبارتند از باب مهر که از طرف شرق باز می شده است، باب بهرام که از طرف غرب باز می شده است، باب هرمز که دروازه شمالی محسوب می شده و در آخر نیز باب اردشیر که از طرف جنوب باز می شده است.

از جمله یافته های مهم باستان شناسی در شهر گور، کشف دروازه تخت نشین بوده است که شباهت زیادی به سر درهای تخت جمشید دارد....

رنگ های به کار رفته در این کف همچنان سالم هستند و توجه ساسانیان را به استفاده از رنگ های متنوع در معماری نشان میدهد....

نقش چهار شاهزاده

چهار شاهزاده ساسانی برای اولین بار روی یکی از دیوارهای بدست آمده از این شهر کشف شد.این چهار شاهزاده را دو زن و یک مرد جوان به همراه نوجوانی تشکیل می دهند.

رصدخانه شهر گور

قدیمی‌ترین رصدخانه ایران، در کنار نقوش رنگی شاهزادگان ساسانی در شهر گور فیروزآباد قرار دارد. این رصدخانه شاهکاری از دانش ایران در آن عصر محسوب می‌شود. پروفسور «دیتریش هوف» در حفاری شهرگور فیروزآباد فارس به سازه‌ای دایره‌ای‌شکل رسید که پس ‌از مطالعه، مشخص شد، قدیمی‌ترین نمونه از رصدخانه‌های به‌دست آمده در ایران و از آن دوران ساسانی است. نمونه‌های همانندی از این سازه در دهلی و جیپور هند هست؛ ولی باتوجه به این‌که رصدخانه مراغه مربوط به دوره ایلخانان مغول و نزدیک سیصد سال پس‌از رصدخانه شهرگور بنا شده است، این سازه، قدیمی‌ترین رصدخانه ایران به‌شمار می‌رود.

برج ستاره‌شناسی پیدا شده در شهر گور، از خشت و گل و کاملاً تندرست است. قطری نزدیک 65/5 متر دارد که روی آن، 12 نشانه از علامت‌های بکار گرفته شده در اندازه‌گیری‌های رصدی و سکوهایی نموداری، هست. احتمال می‌رود که سازه دایره‌یی‌شکل شهر گور برای نصب دستگاه‌های سینوسی به‌کار می‌رفته و بلندی دیواره‌های آن که بدون سقف بنا شده، نزدیک 65 سانتی‌متر بوده است.

شهر گور در دوران ساسانی و از زمان پادشاهی اردشیر بابکان بنا شده و تا دوران اسلامی در حکومت عضدالدوله دیلمی بر فارس که نام آن به فیروزآباد تغییر می‌کند، اهمیت فراوانی داشته است. شواهد به‌دست آمده از حفاری‌های گذشته باستان‌شناسان نیز که دیرینگی آنها به سده چهارم هجری قمری برمی‌گردد، از رونق علمی و شهری فیروزآباد در آن دوران سرگذشت می‌کند. فارس در سده چهارم هجری قمری یکی‌از پیش‌تازان دانش اخترشناسی در سراسر ایران بوده و شهرگور نیز در این سده، هنوز اهمیت داشته است. فارس در سده چهارم هجری قمری، مرکز بزرگی برای ستاره‌شناسی است. بر پایه اسناد تاریخی، امیرعضدالدوله دیلمی در دوران حکومت خود در فارس، منش معروفی به نام عبدالرحمان صوفی را به سمت استاد ریاضی و اخترشناسی به منطقه می‌آورد و او در شهرگور که مورد دلبستگی امیرعضدالدوله بوده است، ساکن می‌شود. صوفی در سال281 هجری قمری زاده شد و در سال 335  هجری قمری در شیراز درگذشت کرد؛ او رصدهایی را در شیراز انجام داده و تاریخ‌نویسان گفته‌اند که برای زمانی در شیراز به انجام محاسبات نجومی سرگرم بوده است. حتی ابوریحان بیرونی نیز نوشته که رصد دایره البروج با وسیله‌ای به قطر 123 سانتی‌متر در شیراز انجام شده که آن وسیله را در سازه به‌دست آمده در شهرگور، کار می‌گذاشتند. صوفی، یک کره سماوی از جنس نقره نیز برای امیرعضدالدوله دیلمی ساخت که شاهکاری است و در موزه قاهره نگه‌داری می‌شود. نام علمی عبدالرحمان صوفی در تمام کتاب‌های جهان باعنوان «Azof» آمده است. هم‌چنین وقتی نام دانشمندان جهان را روی کره ماه حک کردند، نام صوفی نیز در 22 درجه جنوب و نصف‌النهار 13 درجه کره ماه به‌ثبت رسید.

منار شهر گور

در وسط شهر گور، مناری 4 گوش با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ به ارتفاع 30 متر احداث گردیده است. در خصوص ساخت این مُنار نظریه های مختلفی به شرح زیر ارائه شده است.

        منار به عنوان سمبل قدرت پادشاه

       منار، جهت دایره در آوردن و ساختن شهر

       محل ارتباط با قلعه دختر جهت اطلاع از حملات دشمن

        محل نیایش

 متاسفانه در بازدیدی که امروز از اینجا داشتم هیچ آثاری از شهر گور باقی نمانده به جز آنهایی که عکسهایشان را در بالا میبینید.....شهر گور بر زیر خروارها خاک مدفون شده.... جاده ای که به شهر گور میرسد خاکی است و بسیار افتضاح که فکر کنم شاید سالی یکبار کسی از آنجا رد نشود و این هم از شاهکارهای سازمان میراث فرهنگی ایران است.....